Təzyiq artıran 10 səbəb

Təzyiq xəstəliyi adətən orta yaşdan sonra meydana gələn və ürək, böyrək, ağciyər və beyin kimi orqanların işinə təsir göstərən səhhət problemidir. Vaxtında müdaxilə olunmasa və doğru müalicə ilə nəzarət edilməsə ciddi xəstəliklərə səbəb olur. Qan təzyiqi bədənin bütün işləmə mexanizminə təsir göstərsə də, təzyiqin özünə də bədən təsir göstərir. Piylənmə, şəkərli diabet, qidalanma, dərman vasitələrinin qəbulu, oturaq həyat tərzi və stress kimi çoxsaylı faktor təzyiqə təsir edir.

İnsanda qan təzyiqini artıran əsas səbəbləri aşağıdakı kimi sıralaya bilərik:

Qeyri-sağlam qidalanma və duzlu qidalara üstünlük vermək;

Həddindən artıq çay və qəhvə içmək;

Piylənmə;

Şəkərli diabet;

Oturaq həyat tərzi;

Yetərincə maye qəbul etməmək;

Spirtli içkilər;

Tütün məmulatları;

Stress;

İrsi meyllilik.

Qeyri-sağlam qidalanma və duzlu qidalara üstünlük vermək

Qan təzyiqi bədənin su və natrium kimi elektrolit balansı ilə birbaşa bağlıdır. Qandakı yüksək natrium qan damarlarının daha çox büzülməsinə və qanın damarlar içərisində daha yüksək təzyiqlə axmasına səbəb olur. Dünyada hər il ürək-damar xəstəliklərindən baş verən ölümlərdən 1,7 milyonu həddindən çox natrium qəbulu səbəbindən baş verir. Qidalanma ilə qəbul edilən natrium ümumiyyətlə süfrə duzu kimi istifadə edilən natrium xloriddir və dünyanın bir çox ölkəsində gündəlik orta hesabla hər insan 10 qram duz istehlak edilir. Bu miqdar insanın natrium-su balansını pozur və nəticədə qan təzyiqində artım müşahidə olunur. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının tövsiyələrinə görə, təzyiqi normal həddə saxlamaq üçün gündəlik duz istehlakının 5 qramdan aşağı olması çox vacibdir. Qidalanma vərdişlərinin tənzimlənməsi və natrium qəbulunun məhdudlaşdırılması ilə qan təzyiqinin orta hesabla 4-6 mmHg azalması baş verə bilər.

Həddindən artıq çay və qəhvə içmək

Düzgün miqdarda istehlak edilən şəkərsiz çay və qəhvə tərkibindəki flavonoid adlı antioksidant sayəsində ürək və damar quruluşuna müsbət təsir edir. Bununla belə, çay və qəhvənin həddindən artıq istehlakının hipertoniya riskini artırdığını söyləmək olar, çünki tərkibindəki kofein ürək döyüntüsünün və qan təzyiqinin artmasına səbəb olur. Bu cür kofeinli içkilərin istehlakını gündə iki stəkanla məhdudlaşdırmaq qan təzyiqinə nəzarət üçün vacibdir.

Piylənmə

Piylənmə bədənin bütün fəaliyyətinə böyük təsir göstərən kompleks sağlamlıq problemidir. Obez insanlarda damar divarlarında artan yağ təbəqəsi damarın elastikliyini azaldır və damar müqavimətini artırır. Bu zaman qanı bədənə vurmaq üçün ürək daha da sıxılmalı olur və ürəyin iş yükünü artırdığı üçün həm hipertoniya, həm də ürək çatışmazlığının inkişaf riski artır. Buna görə də ürək-damar və təzyiq xəstəlikləri baxımından piylənmə diaqnozu qoyulan və ya bədən kütlə indeksi riskli qrupda olan bütün şəxslərin mütəmadi olaraq müayinədən keçirilməsi vacibdir.

Şəkərli diabet

Bədəndə qan təzyiqinə nəzarət ürək, qan damarları, böyrəklər və beyin tərəfindən yerinə yetirilən mürəkkəb işdir. Buna görə də, bu orqanların hər hansı birinin fəaliyyətinə təsir edən xəstəliyin olması qan təzyiqinə nəzarəti poza bilər. Şəkərli diabetdə böyrək funksiyaları çox pozulur və hipertoniyanın inkişaf riski artır.

Oturaq həyat tərzi

Müntəzəm fiziki fəaliyyətlə arterial damarlar (arteriyalar) genişlənir və damardaxili təzyiqi azaltmaqla qan təzyiqi idarə olunur. Məşq zamanı əzələlərin daralması ilə birlikdə artan oksigen tələbatı damarların genişlənməsinə səbəb olur və beləliklə damar divarının elastikliyini artırır. Qeyri-kafi fiziki fəaliyyətlə oturaq həyat tərzi keçirən insanlarda yüksək təzyiq riski 20-50% artır. Hipertoniya riskinin qarşısını almaq və simptomları idarə etmək üçün həftədə 4-5 gün ən azı 30-45 dəqiqə orta intensivlikdə idman etmək tövsiyə olunur.

Yetərincə maye qəbul etməmək

Su orqanizmin fizioloji fəaliyyətini davam etdirməsi üçün zəruri amillərdən biridir. Mayenin kifayət qədər qəbul edilməməsi nəticəsində maddələr mübadiləsinin fəaliyyəti ləngiyir, hüceyrə və toxumaların oksigenləşməsi azalır, böyrəklərdə su yığılır və nəticədə duzlaşma yaranır. Bu vəziyyət həm qan təzyiqini birbaşa artırır, həm də daha ağır şərtlərdə ciddi böyrək zədələnməsi baş verir.

Spirtli içkilər

Bədənin maye-elektrolit balansına birbaşa təsir edən maddələrdən biri də spirtdir. Yüksək miqdarda və ya tez-tez spirtli içki içmək böyrəklərdə su yığır və duzlaşma baş verir. Bu hal gələcəkdə böyrəklərin zədələnməsinə səbəb olur. Nəticədə hipertoniya riski artır.

Tütün məmulatları

Siqaret orqanizmdə toxumaların zədələnməsinə səbəb olduğu üçün bədəndə bir çox fizioloji və psixoloji fəaliyyətlərə mənfi təsir göstərir. Siqaret çəkən insanlarda damarların daxili səthini əhatə edən və damarların elastikliyinə təsir edən endotel toxuması zədələnir və damar elastikliyini itirərək sərtləşir. Bu vəziyyət həm bilavasitə “damarların sərtləşməsi” adlanan ateroskleroz probleminə gətirib çıxarır, həm də damarların rahatlaşması çətinləşdiyi üçün təzyiqin artması müşahidə edilir. Heç bir əsas xəstəliyi olmayan insanlarda infarkt riski siqaretlə 2,5 dəfə artarkən, şəkərli diabet və hipertoniya kimi xroniki xəstəlikləri olan insanlar siqaret çəkdikdə infarkt riski 13 dəfə artır. Buna görə də, qan təzyiqini idarə etmək və ürək-damar sağlamlığını qorumaq üçün siqaretdən çəkinmək lazımdır.

Stress

Stress mexanizmi ilə orqanizmin fəaliyyəti tamamilə dəyişir. İnsan stresli vəziyyətlə qarşılaşdıqda böyrəküstü vəzdən stress hormonu da adlandırılan kortizol hormonu ifraz olunur və bu hormon orqanizmə birbaşa təsir göstərir. İnsanın əhval-ruhiyyəsinin dəyişməsi ilə əlaqədar yaranan stress dəqiqələr ərzində təzyiqi yüksəldə bilər. Stress zamanı böyrəyin qan təzyiqinə nəzarət mexanizmi olan “renin-angiotenzin sistemi”nin fəaliyyəti artır, insulinə qarşı müqavimət inkişaf edir, ən əsası isə damar divarının elastikliyini təmin edən endotel toxumasının funksiyası azalır.

İrsi meyllilik

Sağlamlıqla bağlı bir çox vəziyyət birbaşa insanın genetik meyli ilə bağlıdır. Demans, depressiya və şizofreniya kimi psixiatrik xəstəliklərin də daxil olduğu bir çox pozğunluqların ortaya çıxmasında ən mühüm faktorlardan biri genetikadır. Xüsusilə xroniki ürək xəstəlikləri, ürək-damar strukturunda anomaliyalar və ürək sağlamlığına birbaşa təsir edən hipertoniya kimi xəstəliklər əksərən genetik olaraq ötürülür. Ona görə də, ailədə ürək-damar sisteminə təsir edən hər hansı xəstəlik varsa, həmin şəxs hipertoniya riski qrupuna daxil edilir.